Ο εν λόγω διαγωνισμός είχε ως στόχο την ανάπλαση του μετώπου της νέας παραλίας της Θεσσαλονίκης. Διοργανωτής ήταν ο Οργανισμός πολιτιστικής πρωτεύουσας της Θεσσαλονίκης 1997 και ήταν ένας από τους 3 διαγωνισμούς που διοργανώθηκαν με σκοπό να αποκτήσει η πόλη ένα καινούργιο πρόσωπο ώστε να ανταποκριθεί επάξια στον τίτλο που της δόθηκε.
Ο διαγωνισμός που αφορούσε στο θαλάσσιο μέτωπο της Θεσσαλονίκης, αφορούσε στο ανατολικό και κεντρικό τμήμα του μετώπου, μία ζώνη 7χλμ στην πόλη, που συνδέει το Δήμο Θεσσαλονίκης με το Δήμο Καλαμαριάς.
Η ζώνη αυτή κατά τον 20ο αιώνα υπέστη πολλές αλλαγές στη φυσιογνωμία της. Αρχικά ήταν παραλία, όπου οι κάτοικοι της Θεσσαλονίκης έκαναν μπάνιο στη θάλασσα ενώ στο όριο της υπήρχαν και οι κατοικίες των εύπορων κατοίκων της πόλης (στην λεωφόρο Βασιλίσσης Όλγας ).Έπειτα, μεταμορφώθηκε ο χαρακτήρας της ζώνης αυτής καθώς συνέβησαν 3 σημαντικές μεταβολές :
Από παραλία αυτή η ζώνη μεταβάλλεται σε πλακόστρωτο πεζόδρομο, καταργώντας τη ζώνη της παραλίας. Στην πλακοστρωμένη διαδρομή δημιουργείται ένας υποτυπώδης αστικός χώρος με κάποιες ευθύγραμμες διατάξεις πρασίνου και χώρων για αναψυχή και ξεκούραση.
Η δημιουργία της παραλιακής λεωφόρου αυξάνει την κινητικότητα των μεταφορικών μέσων στη περιοχή
Η μόλυνση των νερών του Θερμαϊκού συνέβαλε στην υποβάθμιση της περιοχής.
Η ύπαρξη ενός ελεύθερου σχετικά χώρου στο θαλάσσιο μέτωπο δίνει την ευκαιρία για μια αναδιοργάνωση και ανάπλασή του και κατ επέκταση αναδιαμόρφωση της όψης της πόλης από την θάλασσα. Ο χώρος ήδη υπάρχει και απομένει η ορθή διαχείριση του ώστε η ιδιαίτερη ταυτότητα της πόλης να ενισχυθεί με μία σημαντική χειρονομία.
Βραβείο για το διαγωνισμό πήρε η πρόταση του Toyo Ito.
Για την ανάπτυξη της κεντρικής ιδέας της πρότασης, γίνεται μία ανασκόπηση στις έννοιες άνθρωπος, αρχιτεκτονική, νερό και ψάχνονται οι μεταξύ τους κρυφές – η και φανερές -διασυνδέσεις αυτών των στοιχείων.
Όσον αφορά στη θεώρηση του ανθρώπου μπορεί κανείς να εξαγάγει τα ακόλουθα συμπεράσματα :
Το ανθρώπινο σώμα αποτελεί ένα συστατικό στοιχείο της φύσης
Καθώς το ανθρώπινο σώμα αποτελείται σε ένα μεγάλο ποσοστό από το νερό ανατροφοδοτείται με νερό αλλά και το αποβάλει, μπορεί να παρομοιαστεί σαν παραπόταμος.
Ο άνθρωπός σε όλη την ιστορία του γένους του, προσπαθεί να αποσαφηνίσει τα όρια μεταξύ των διαφόρων εννοιών που τον περιβάλλουν. Πόλη – φύση, στεριά – θάλασσα. εσωτερικός κόσμος - εγώ και κοινωνία είναι κάποια από αυτά. Χτίζει τείχη μεταξύ πόλης και φύσης, εγώ και πραγματικότητας.
Ο άνθρωπος έχει νόημα ύπαρξης αν ενταχθεί μέσα στη φύση.
Η αρχιτεκτονική πάλι, θεωρείται ως ένα μοντέλο αναπαράστασης του φυσικού χώρου, το οποίο δεν σχετίζεται με αυτόν νοητικά. Διαχειρίζεται τα όρια μεταξύ πόλης και φύσης, νερού και στεριάς. Η αποτελεσματικότητα των χώρων που δημιουργεί η αρχιτεκτονική μπορεί να κριθεί με το αν ανταποκρίνονται καλά στο περιβάλλον τους, και πως εντάσσουν τη φύση μέσα σε αυτά.
Το νερό, τέλος, αποτελεί τόσο στοιχείο του κόσμου αλλά και στοιχείο της ανθρώπινης φύσης. Όσον αφορά στη σχέση νερού ανθρώπου, το νερό δίνει ζωή στον ανθρώπινο οργανισμό ενώ το νερό στη αρχιτεκτονική μπορεί να αποτελέσει αφορμή για νέες χωρικές σχέσεις και ιδέες.
Η συνάντηση ανθρώπου και αρχιτεκτονικής εντοπίζεται το γεγονός πως ούτε ο άνθρωπος ούτε η αρχιτεκτονική έχουν συνέχεια και λόγω ύπαρξης εάν δεν συνδεθούν με το στοιχείο της φύσης.
Στην πρόταση του Toyo Ito επιχειρείται ένας επαναπροσδιορισμός των ορίων στεριάς και θάλασσας και επιχειρεί να γκρεμίσει τα υπάρχοντα «τείχη» σε όλες τις διαστάσεις. Με το concept των αρχιπελαγών, εξομαλύνονται τα υπάρχοντα όρια. Στο σχεδιασμό τους επιστρατεύονται οι ιδέες ευελιξία, αμφισημία και αμοιβαία διείσδυση.
Στα «αρχιπελάγη» ο αρχιτέκτονας βλέπει μία ευέλικτη κοινωνία. Οι χώροι που τα αποτυπώνουν έχουν τα ακόλουθα χαρακτηριστικά :
Ο σχεδιασμός των χώρων που υποδέχονται τις δραστηριότητες της συγκεκριμένης κοινωνίας δεν είναι μία ενιαία γραμμική διάταξη.
Δεν υπάρχουν κέντρα δραστηριοτήτων, ούτε κάποιο συγκεκριμένο κέντρο αναφοράς και οι περιοχές με την κλασική έννοια του όρου.
Υπάρχει σεβασμός στην υπάρχουσα ταυτότητα της πόλης, και στην οικιστική και αστική κληρονομιά.
Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά – αρχές επιτυγχάνονται με την εισαγωγή των νέων χώρων που προβλέπονται ως διάσπαρτα νησιά στο Θερμαϊκό κόλπο. Η νέα μορφή αστικής επέκτασης με τα νησιά που προτείνεται ανανεώνει τη σχέση μεταξύ φύσης και πόλης. Δεν προκαλούνται αλλαγές στην ήδη υπάρχουσα διαμόρφωση αλλά με αφορμή ήδη υπαρχουσών χρήσεων κοντά στο θαλάσσιο μέτωπο, αναδιοργανώνεται η συγκεκριμένη περιοχή. Τα νησιά αποτελούν πυρήνες νέων χρήσεων μέσα στη θάλασσα, χωρίς να επιβαρύνουν χώρους μέσα στην πόλη, είτε ως οικοδομικοί όγκοι είτε ως προς τις μεταφορές. Επίσης, η ύπαρξη των νησιών ίσως ήταν ένας υπαινιγμός του αρχιτέκτονα προς τις αρμόδιες αρχές της πόλης να εξυγιανθεί ο υδάτινος όγκου του Θερμαϊκού καθώς με την μεταφορά των χρήσεων στο νερό και την συνεχή χρήση αυτών των μερών πρέπει να γίνει πιο βιώσιμο τα περιβάλλον – μόλυνση, ενοχλητικές οσμές.
Όπως ο ίδιος ο αρχιτέκτονας αποσαφηνίζει, τα νησιά που προτείνονται αποτελούν και χρονοδιάγραμμα για την ανάπλαση του θαλάσσιου μετώπου, καθώς, κάθε νησί δημιουργείται σε διαφορετική χρονική στιγμή.
Χρήσεις στην περιοχή :
Στα νησιά προτείνονται οι ακόλουθες χρήσεις :
Υπαίθριοι χώροι αναψυχής
Συσκευές καθαρισμού αέρα
Πάρκα
Εστιατόρια
Ενυδρεία
Σε περιοχές πολύ κοντά στο θαλάσσιο μέτωπο διαμορφώνεται μια πεζοδρομημένη χρήση, στην οποία παρουσιάζονται διαφόρων ειδών χρήσεις :
Θεματικά πάρκα
Μουσεία – όπως λόγου χάρη στο παλαιό εργοστάσιο Αλλατίνη προτείνεται η δημιουργία μουσείο φυσικής ιστορίας και της οικολογίας.
Χώροι συγκέντρωσης κατοίκων
Συναυλιακός χώρος
Ο προγραμματισμός των χρήσεων που επιχειρούνται, δίνουν στη συγκεκριμένη ζώνη έναν χαρακτήρα πολιτισμού και αναψυχής. Με αυτό τον τρόπο, στη παραλία της Θεσσαλονίκης, ένα στοιχείο της πόλης που της δίνει έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα, δίνοντας στους κατοίκους της έναν βιώσιμο και φιλικό χώρο. Αποκαθίσταται με αυτό τον τρόπο η σχέση μεταξύ των πολιτών και της παραλίας, οι οποίοι πλέον θα έχουν παραπάνω από έναν λόγο για να επισκέπτονται τους συγκεκριμένους χώρους. Παράλληλα την κάνει πιο ελκυστική σε νέους επισκέπτες και – επειδή η πρόταση υλοποιήθηκε για τη Θεσσαλονίκη ως πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης – της προσδίδει ένα γόητρο.
Η επιλογή των συγκεκριμένων χρήσεων γίνεται καθώς αυτές είναι οι χρήσεις που επιζητά η πόλη εναγωνίως. Οι περιοχές των οποίων όριο αποτελεί το προς ανάπλαση θαλάσσιο μέτωπο, είναι κυρίως περιοχές κατοικίας, οι οποίες ελλείψει ικανών υπαίθριων δημοσίων χώρων αλά και χώρων πρασίνων στο εσωτερικό τους, επιζητούν τέτοιους χώρους στο θαλάσσιο όριο ώστε να προσφέρουν έναν βιώσιμο αστικό ιστό.
Οι έννοες που ο ίδιος ο αρχιτέκτονας έχει θέσει στο concept των «αρχιπελαγών» είναι οι έννοιες ευελιξία, αμφισημία και αμοιβαία διείσδυση. Αυτές στην πρότασή του μπορούν να μεταφραστούν ως εξής :
Ευελιξία : το θαλάσσιο μέτωπο αποκτά μία πληθώρα εγκαταστάσεων οι οποίες καλύπτουν επαρκώς τις λειτουργίες της αναψυχής και του πολιτισμού. Κάθε μία χρήση αντικατοπτρίζεται στον ιστό της Θεσσαλονίκης με διαφόρων ειδών κτίρια και προσεγγίσεις που καλύπτουν επαρκώς τις όποιες απαιτήσεις της πόλης. Ακόμα, λόγω στενότητας του χώρου του θαλάσσιου μετώπου, η φυγή προς τη θάλασσα κάνει πιο ευέλικτο τον αστικό χώρο, ελαφρύνοντάς τον από μία πληθώρα επιφανειών που εάν εντασσόταν στο τμήμα του μετώπου που βρίσκεται στην στεριά θα προκαλούσαν συνωστισμό σε αυτή τη στενόμακρη παραθαλάσσια ζώνη
Η αμφισημία θα μπορούσε να αποδοθεί χωρικά με τη δημιουργία πολυλειτουργικών χώρων στο παραθαλάσσιο μέτωπο, που προσφέρονται στους κατοίκους να τους αξιοποιήσουν όπως θέλουν σε κάθε περίπτωση.
Τέλος, η αμοιβαία διείσδυση αποτυπώνεται χωρικά με τους ακόλουθους χειρισμούς. Οι λειτουργίες της πόλης διεισδύουν στο θαλάσσιο χώρο – τον χώρο της φύσης, ενώ η φύση διεισδύει στον αστικό ιστό με τα διάφορα θεματικά πάρκα.
Ένα ενδιαφέρον ζήτημα που τίθεται είναι η επέκταση προς την θάλασσα. Είναι ενδιαφέρον πως ο Toyo Ito επέλεξε αυτόν το χειρισμό πιθανόν για τους ακόλουθους λόγους :
Έλλειψη χώρου
Σεβασμός στο υπάρχον οικιστικό απόθεμα – στοιχεία του οποίου αποτελούν ιστορικά σημεία αναφοράς για την πόλη
Σεβασμός εξέλιξης θαλάσσιου μετώπου ως μία φάση της ιστορίας της πόλης
Δημιουργία τοπόσημων που θα προσέλκυαν εκ νέου τους κατοίκους και τους τουρίστες
Επαναπροσδιορισμός ορίων πόλης και φύσης
Οικολογικές ανησυχίες
Συνολικά το project διαμορφώνει έναν ενδιαφέροντα χώρο για το παραθαλάσσιο μέτωπο της Θεσσαλονίκης, το οποίο εαν εφαρμοζόταν, θα προσέδιδε ένα σημαντικό χαρακτηριστικό στην φυσιογνωμία της πόλης.
